داستان بازارچه محتشم در خیابانی به همین نام نیز گویا به سرنوشت برخی مدل‌های شبیه این مجتمع در بازار کاشان تبدیل شده است. سوت و کور و راکد، در عین مجلل بودن. مجتمع‌هایی که در داخل یا جوار بازار احداث شده‌اند؛ اما کمتر رونقی در آنها قابل مشاهده است. نمونه‌اش چندین پاساژِ کم هیاهو در دلِ بازار کاشان با عمری بین ۴۰ تا ۴۵ سال و با کاسبانی در سنین میانسال و بالاتر.
صبح یک روز میانه دی‌ماه، به بازارچه محتشم سری می‌زنم تا ببینم حال و روز کسب وکارها در این مجتمع تجاری که با یک مسیر هوایی -گویا به دلیل نگهداشت یک آب‌انبار تاریخی- به دو قسمت و با هم مرتبط شده، چگونه است. قدم اول طی کردن دو طبقه و همه راهروها و گذشتن از کنار همه مغازه‌های این مجتمع است. مساحت مغازه‌ها متفاوت است و چیزی که در نگاه اول می‌بینید، عدم فعال بودن ۹۰ درصد مغازه‌هایی است که تنها به سیستم برق -و شاید تلفن- مجهزند.
دسترسی به این مجتمع از دو طریق میسر است. یکی همان درِ اصلی که در خیابان محتشم و کنار ورودی بازار درب‌زنجیر واقع شده است و دیگری در کنار مسجد و مدرسه تاریخی سلطانی (امام) و البته چندان عجیب نیست که یکی دو مغازه فعال در این بازارچه، ابتدای همین ورودی‌ها به کسب رزق و روزی مشغول‌اند.
فروشنده خانم یکی از مغازه‌های بزرگ بازارچه محتشم می‌گوید: حدود سه هفته است که فعالیت خود -عرضه البسه سنتی و صنایع دستی ویژه بانوان- را در این مغازه دایر کرده‌ایم. در اینستاگرام هم برای کارمان تبلیغات کرده‌ایم. فعلاً آمده‌ایم تا ببینیم چه می‌شود و حضور مشتری در اینجا چگونه است.
در مسیر بازدید از دو طبقه مجتمع، یکی از عوامل کنترل و نظارت بر بازارچه محتشم را پیدا می‌کنم. او می‌گوید: از حدود ۱۰۰ واحد تجاری این سازه دو طبقه که ۱۵ سال از احداث آن می‌گذرد، تنها ۳۰ واحد فعال است و اکثر واحدها هم به طور کل یک یا چند مالک حقیقی دارند. یعنی ممکن است یکی دو نفر تملک حدود ۵۰ واحد تجاری این بازارچه را در اختیار داشته باشند. این در حالی است که همه این ۳۰ واحد نیز فعالیت مستمر ندارند؛ یعنی به صورت مقطعی نیم روز یا به شکل انبار تملک یا اجاره شده‌اند.
وقتی درباره مبلغ اجاره‌ها از او می‌پرسم، پاسخ می‌دهد: خیلی زیاد نیست، مثلاً طبقه همکف با دو یا سه میلیون پیش و ماهیانه دویست الی چهارصد هزار تومان اجاره و طبقه بالا هم که دسترسی به آن بیشتر است با چهار یا پنج میلیون پیش و سیصد الی پانصد هزار تومان اجاره که در وضعیت اقتصادی امروز مبالغ بالایی محسوب نمی‌شود.
عصر ششم شهریور ۹۷ در مراسمی که شهرداری و شورای شهر متولی آن بودند، فعالیت و اشتغال هنری چند مغازه در طبقه همکف این مجتمع آغاز شد. گویا حدود ۱۰ مغازه توسط شهرداری به فعالان هنری واگذار شد تا در این واحدها تولیدات نقاشی، طراحی، منبت، صنایع دستی و… به مشتری عرضه شوند؛ اما اکنون تنها شاید پنج مغازه با همان مشاغل و یکی دو تا به شکل آتلیه و به صورت نیمه‌فعال در همین قسمت دایر است.
در مسیر تحقیق میدانی‌ام برای پرسش از علت رکود این بازارچه می‌شنوم همان چند مغازه در تابستان ۹۷ به شکل رایگان در اختیار برخی هنرمندان قرار گرفت تا انگیزه‌ای باشد برای رونق اینجا؛ اما اتفاق باثباتی رخ نداد و سوت و کوری همچنان شاه بیت غزل بازارچه‌ای است که از جهت مصالح و معماری برایش کم نگذاشته‌اند.
اما از عمر بازارچه محتشم چه قدر می‌گذرد و کدام مجموعه‌ها متولی احداث آن بودند؟ متن حک‌شده بر کتیبه بیرونِ بازارچه از سمت خیابان محتشم به ما چنین پاسخ می‌دهد که این مجتمع توسط شرکت سرمایه‌گذاری مسکن و شهرداری در سال ۸۴ احداث شد؛ اما شنیده می‌شود از آن سال تاکنون مالکیت واحدهای تجاری این مجتمع چند بار دست به دست شده است و شهرداری نیز که در احداث آن مشارکت داشته اکنون گویا بیش از هفت مغازه در اختیار ندارد.
یکی از کسبه همجوار بازارچه درباره وضعیت ملکی آن پیش از احداث می‌گوید: «اینجا سال‌ها قبل چند خانه مسکونی بود که شهرداری وقت آنها را تملک کرد. نمی‌دانم از اول قصدشان ایجاد مسیر دسترسی به بازار بود یا می‌خواستند زمینش را تبدیل به پارک و بوستان کنند؛ اما هر چه بود میراثی که با آن همه هزینه به جا مانده، حال و روز خوبی از جهت رونق ندارد و مالکان فعلی البته در کمال آرامش روزگار می‌گذرانند و هیچ دغدغه‌ای هم برای فرسایش سرمایه‌شان ندارند!».
ماجرای رکود بازارچه محتشم را وقتی با یک دوست رسانه‌ای مطرح می‌کنم، نظر قابل تأملی دارد و معتقد است: بازار کاشان از قدیم یک معبر تجاری بوده است که در دو سمت آن کسب و کار رواج داشته و اگر بخواهیم استثناهایی در این بین بیابیم، تیمچه امین‌الدوله و بخشی را می‌توان مثال زد که اول چون در قلب بازار واقع شده‌اند و سپس سبک معماری و راسته یک شغل بوده‌اند، کسب و کار در آنها جریان داشت.
درباره بازارچه محتشم و علت‌های رکود آن و البته شاید ناگفته‌های این مجتمع، مدیران وقت شهر و حتی اکنون را باید به پاسخگویی دعوت کرد؛ اما چندی پیش حسینعلی وکیل شهردار سال‌های ۷۸ تا ۸۲ کاشان که تجربه مدیریت میراثی نیز دارد، در گفت‌وگو با شهرآن پیرامون چرایی رکود این مجتمع گفته بود: «یکی از دلایل بی‌رونقی بازار محتشم، وارد نشدن دستگاه‌های خصوصی به این قضیه بود. یک شرکت دولتی آمد. بخش دولتی هم در هیچ یک از کارهایش موفق نیست. باور کنید این مجموعه را اگر یک بخش خصوصی ساخته بود، قبل از اتمام با چه قیمتی فروخته و احیا شده بود. ما بلد نیستیم. ما که در شهرداری هستیم، ما که در دولت هستیم بلد نیستیم کی و کجا بفروشیم؛ ولی بخش خصوصی بلد است و مردم هم به آنها اعتماد می‌کنند».
آیا به راستی بی‌تحرکیِ تجاری بازارچه محتشم، ضربه‌ای بزرگ به هویت و ساختار تجارت سنتی شهر و حاصل تجربه‌های شکست‌خورده و خاکستری مدیران وقت شهر است؟ آیا ایجاد یک پارکینگ بزرگ به جای این مجتمع با توجه به حجم زیاد کسب و کارهای مختلف در قدیمی‌ترین و پر رفت و آمدترین خیابان شهر و البته هم‌جواری با بازار، تدبیر بهتری در اوایل دهه ۸۰ نبود؟
